Introdução
Liuhusi artigo badak ida ne’e, lori maluk sarani sira hotu atu compreende kona ba Bispo iha Uma Creda Católica: origem, historia, fundamento e função. Iha artigo precedente descreve ona kona ba significado husi Cardeal relativa ho primeiro cardeal iha Timor Leste no iha artigo ida ne’e lori sarani sira nia compreensão kona ba conceito Bispo tuir perspectiva Uma Creda Católica, maske expressão ka liafuan bispo ita rona bebeik no ita compreende maibe iha artigo ida ne’e haroman liutan ho roman Evangelho, Magistério no documentos sira Igreja nian.
Conceito geral e história
Liafuan Bispo, origem mai husi liafuan: latim Episcopus[1] no iha grego ἐπίσκοπος
(epíscopos) significa ida nebe mak controla ka halo vigilância.
Iha Sagrada Escritura haktuir Jesus fihir no hili nia escolante sira hodi continua Nia missão ba hanorin nacao hotu hotu, sarani sira, hodi Padre, hodi Filho no hodi Espirito Santo (Cf. Mt 28,18-19). Mistério salvação ba humanidade tomak no instituição figura ida ne’e duni mak Bispo sira nudar sucessor dos Apóstolos no entre apóstolos sira nebe Jesus fihir no hili, Jesus fo knar no missão ida ne’e ba Pedro nudar Chefe[2].
Titulo sucessor dos Apostolos nia fundamento mai husi ministério pastoral do Bispo e nia missão iha Igreja. Livro Apocalipse afirma: muralhas da Nova Jerusalém « apoiam-se em doze alicerces nos quais estão gravados os doze nomes dos doze Apóstolos » (Ap 21, 14) e Constituição Dogmática Lumen Gentium hanorin: « por divina instituição os Bispos sucederam-se no lugar dos Apóstolos como Pastores da Igreja, e quem os escuta, escuta Cristo, quem os despreza, despreza Cristo e Aquele que enviou Cristo »[3] Tamba ne’e, Bispo, por instituição divina nudar sucessor dos apóstolos, liuhusi kbi’it Espírito Santo nian nebe haraik ba Bispo no sai hanesan Pastor, mestre de doutrina, nailulik ba culto Sagrado no governa iha Uma Creda Católica. Bispo iha contesto Novo Testamento liliu São Paulo nia carta descreve critério balun e autoridade bispo hanesan sucessor dos apóstolos[4].
Graça no responsabilidade Bispo enquanto nudar sucessor dos Apóstolos, garante Igreja nia unidade, apostolicidade no Catolicidade, atu Evangelho sempre moris no integro iha Igreja.
Iha primeiro seculo da igreja, ita conhece bispo balun nebe Igreja considera hanesan padres da Igreja hanesan: Santo Ambrósio (Milão), Santo Agostinho (Hipona), São Cirilo (Jerusalém), Santo Atanásio. Iha IV seculo imperador Constantino ho nia autoridade considera bispo sira hanesan funcionário do estado romano e atribui ba sira titulo no serviço atu supervisiona atividade igreja. Iha Imperador Costantino nia tempo mak convoca primeiro Concilio Ecuménico (Nicea) iha tinan 325.
Iha historia da Igreja liliu iha idade medieval, Igreja hasoru problema oioin relativa ho nomeação do bispo lota entre Imperador ou Papa mak nomeia Bispo “lota investidura”, iha seculo XI contestação hirak ne’e to Papa Gregório VII conhecido ho reforma gregoriana “ dictatus papae” ho objetivo afirma supremacia poder Romano Pontífice vinculo ho poder divino liliu poder atu nomeia bispo, halo transferência, no serviço seluk relativa ho ordem episcopado. Poder ida ne’e exclusivamente compete ba Romano Pontífice laos imperador. Iha concilio Trento mak definitivamente declara Bispo sira hanesan sucessor dos apóstolos tamba ne’e nomeação compete ba deit sucessor do Pedro e tradição ida ne’e duni mak mantem to’o ohin loron, ho ordenação Episcopal, Bispo simu kna’ar (oficio) divino atu: Hasanto, Halulik no ukun (taumatan) ba porção Uma Creda. Exercício ba kna’ar Bispo nian ida ne’e exerce wainhira Bispo iha plena comunhão ho Amu Papa hamutuk ho colégio Bispo sira hotu (cfr. can.375, §§1-2).
Princípio Teológico: LG.20 e Can.375
Iha Código do Direito Canónico afirma princípio Teológico sira hanesan:
- Bispo nudar sucessor dos apóstolos “ex divina instituição” (cfr.can.330 CIC 83). Principio ida ne’e nudar fundamento eclesiológico husi documento Lumen Gentium no.20 nebe define poder pastoral dos apóstolos, passa ba sucessor sira (Bispo); Los duni katak apóstolos sira direitamente Jesus mak hili no sai hanesan testemunha ocular ba evento sira hotu inerente ho mistério salvação no Apostolo sira simu knar atu ukun no taumatan ba Uma Creda no knar apostolo sira nian sucede ba Bispo, “quod exercitium” katak Bispo hetan kbiit tomak nudar apostolo no nudar sucessor iha nebe Jesus haraik ba sira kna’ar atu ukun Porcão povo de Deus iha Uma Creda Particular. Bispo sira, hili tuir norma canónica no simu poder atu ukun liuhusi Missio Canonica. Tan ne’e Bispo nudar sucessor dos apostolo hetan knar liliu ba ofício pastoral ( cf LG 18-20)
- Liuhusi Instituição divina Bispo nudar chefe da Igreja Particular: episcopado ne’e direito divino “quod substantiam” no missão divina ida ne’e, Cristo rasik mak haraik ba nia apostolo sira no continua to’o mundo nia rohan (cf. Act 1,8) husi bispo sira. Tan ne’e apostolo sira deit bele constitui nia sucessor iha sociedade hierarquicamente constituída (Cf.LG 20; Can.375 §§1-2).
- Ofício Episcopado, wainhira Bispo em comunhão entre bispos dentro do colégio dos bispos (Cf.LG.23), união colegial ida ne’e sai visibilidade no fundamento ba unidade entre Igreja particular no Igreja Universal. Bispo ida idak (singular) sai fundamento visível da unidade iha Igreja particular. Hierarquicamente Bispo em comunhão ho nia Chefe no ho membro do Colégio, hanesan colégio dos Apóstolos iha nebe Jesus fo chave ba Pedro nudar chefe dentro do colégio atu tau matan ba Igreja no continua lori missão Jesus Cristo ba mundo tomak (Cum et sub Petro).
- Bispo ukun iha Igreja Particular (porção do povo de Deus) ho potestas (poder) ordinária. Potestas Ordinariakatak Bispo em quanto ordinário do lugar, exerce nia knar laos por delegação maibe ho poder ordinário, Bispo exerce hodi Jesus Cristo nia naran, tamba ne’e Potestas Bispo nian enquanto a cura da Diocese ho poder: Própria, ordinária no imediata (Cf. CD 8, LG 27, Can. 381)
- Própria: Ho kbi’it consagração episcopal em comunhão ho Igreja universal, Bispo nudar chefe da Igreja iha diocese nebe confere liuhusi missio canónica nudar vigário de Cristo (cf. LG.27)
- Ordinária: anexa ipso iure ba nia oficio a norma do can. 131§1
- Imediata: exercício múnus episcopado la iha interferência ou interposição husi autoridade seluk
- Necessariamente Bispo em comunhão Hierarquia ho Romano Pontífice, hanesan chefe ba colégio Episcopal ecomunhão ho membros do Colégio enquanto constitui doze apóstolos. Ho razão hirak ne’e, Bispo iha nia exercício ba nia missão episcopal la la’o mes-mesak; maibe Bispo iha nia exercício do ministério episcopado dentro do membro do Colégio Episcopal (LG 22).
Knar hirak ne’e, ho consagração episcopal mak sai hanesan fonte radical e ontológica poder episcopal, no liuhusi “Missio Canonica” constitui determinação “exercitium iuris” katak bispo ukun no taumatan ba porção do povo nebe delimita ho circunscrição territorial (bispo ordinário do lugar)
Tipologia ofício dos Bispo (can. 376): Bispo diocesano e bispo titular
Noção Bispo Diocesano (Cf. CD.11 e CIC can. 376)
Bispo diocesano antigamente ita bolu Bispo residencial maibe ho Christus Dominus fo denominação foun mais especifico Bispo Diocesano ho razão katak bispo coadjutor no auxiliar nudar bispo residente mos iha circunscrição territorial . Wainhira koalia Bispo diocesano (ordinário do lugar) mak bispo nebe ukun Igreja particular ka diocese ida. Diocese mak porção do Povo de Deus nebe confia ba bispo ida atu apascenta ho colaboração nailulik sira ho kbiit Espirito Santo no liuhusi Evangelho no Eucaristia, constitui Igreja particular nudar obra Igreja de Cristo, Uma, Santa, Católica e Apostólica.
Bispo Titular
Origem husi bispo titular hahu iha seculo IV durante concilio Nicea (325) liliu ba bispo sira novaciano atu converte ba ortodoxia (fiar) no mantem nafatin privilegio episcopado mesmo lakon sira nia jurisdição ba igreja titular. Iha seculo VII liliu ho ocupação árabe iha medio oriente no iha Africa setentrional, bispo barak mak ema duni sai husi fatin neba no sira halai ba Ocidente no bispo local simu sira no foti sira nudar bispo auxiliar no wainhira bispo auxiliar sira ne’e mate continua ordena bispo sira seluk hodi troka sira no tradição ida ne’e mantem to’o ohin loron.
Ideia ida seluk husi canonista naran Prospero Fagnani Boni (1588-1678) nia afirma: nomeação bispo meramente titular hahu iha Concilio Lateranense V (1512-1517) liliu haraik unicamente ba cardeal sira[5] ho hanoin katak bispo sira necessariamente iha ligação ho povo de Deus. Iha 10 de junho de 1882 Amu Papa Leao XIII, concede hikas terminologia bispo titular. Antes ne’e hanaran sedi in patibus infidelium (liga ho bispo imigrante sira nebe menciona) ho Papa Leao XIII oficialmente denominação sede titular. Iha Anuário pontificio 2015 regista sede titular hamutuk 2.087 iha mundo.
- Bispo Coadjutor: wainhira iha diocese ida nebe ho sarani nebe barak Santa Se bele nomeia Bispo Coajutor no bispo coadjutor iha direito ba sucessão wainhira sede vacante ( can. 403 §3; CD 26)
- Bispo Auxiliar: diferencia ho bispo coadjutor, bispo auxiliar nomeia husi Santa Se ho pedido Diocesano. ( hare ba necessidade pastoral Bispo Diocesano halo pedido ba Santa Sé (can. 403 §1; CD 26
- Administrador Apostólico:
- Wainhira necessidade Diocese ida mamuk ka vacante no la hili administrador diocesano ho tempo perentório loron 8 mak automaticamente sei prevê administrador apostólico hodi substitui pessoa e jurisdição do Bispo Diocesano ho caracter provisoria hodi hein bispo foun.
- Iha mos administrador apostólico laos ad ínterim maibe ho caracter permanente liliu ba Diocese hirak nebe iha situação difícil. Iha caso particular balun hanesan uluk iha timor Dom Carlos Filipe nia tempo, administrador Apostólico hala’o nia knar laos “in auxiliu” ou in auditum” maibe “in subiectum”
Criterio atu nomeia bispo a norma direito canonico:
Iha primeira crista, eleição ba bispo sira liuhusi adunação sarani hamutuk ho nia nailulik sira hodi hili bispo democraticamente, iha idade medievo, eleição ba bispo mai husi colégio dos canónicos iha catedral ida iha época sucessiva passa direitamente ba Santa Sé e competência exclusiva Amu Papa nudar Sucessor de Pedro deit mak hili ho citéria canónica can. 378 CIC 1983:
- Integra fama, virtude evangélica no idoneidade
- Boa reputação
- Completa ona 35 anos de idade
- Completa pelo menos tinan 5 moris nudar nailulik
- Hasai curso láurea ou doutorado, licença iha Sagrada Escitura, Teologia, Direito Canónico ou disciplina seluk nebe candidato hatudu nia merecimento
Celebração da Ordenação Episcopal
Celebração ba Ordenação Episcopal uluk knanain le sai Bulla (mandato pontifício) no presença husi Bispo nain tolu incluso celebrante principal, durante celebração ordenação episcopal ho imposição bispos sagrantes, Bispo sagrante sei entrega; Evangelho, cadeli, mitra no báculo ba Bispo Eleito.
Evangelho: comunica dever atu anuncia Maromak nia futar liafuan ba ema hotu
Cadeli: simboliza fidelidade ba serviço episcopal e emblema dignidade episcopal
Mitra – chamamento ba vida santidade nebe bispo aspira, assume mos caracter defesa contra inimigo da verdade.
Báculo (pastoral): fo hanoin nafatin ba bispo nudar bibiatan nebe fo prioridade atu taumatan ba bibi sira.
Camara Eclesiástica de Baucau 31 de maio de 2023
Pe. Deonisio F.D.G.Soares, Lic.Dir.Can
[1] T.Vallauri-C.Durando, Dizionario Italiano-Latino, Emmedi Edizione Torino 1904,p.248
[2] Cf. Mt 16,13-19 “O Pedro iha fatuk ida ne’e nia leten hau sei hari hau nia Igreja… Hau sei haraik ba o chave lalehan nian buat hotu nebe o kesi iha rai sei kesi mos iha lalehan no buat hotu nebe o kore iha rai sei kore mos iha lalehan”; Cf. Joao 21, 15-25, “Simao Pedro O Hadomi hau, Taumatan ba hau nia bibi sira….”
[3] Cf. CONC. ECUM. VAT. II, Constituição Dogmática Lumen Gentium, 20 ; cf. Catecismo da Igreja Católica, 860-862.
[4] 1 Tim 3,1-7 ; Tito 1,7; Act. dos Apostolos 20,28; Fil 1,1.
[5] Auguste Boudhinon, “In Partibus Infidelium”
Hi! Sorry i just curious, what template did you use for your website? I want to use it on my website at https://www.gdiz.eu.org